Evlilikte edinilmiş mallar ve kişisel mallar olmak üzere iki değer vardır. Edinilmiş mallar ortak değer, kişisel mallar ise paylaşılmayan değerlerdir. Mal rejiminin tasfiyesi davası ile boşanma sonrasında eşler arasında boşanmada mal paylaşımı yapılır. Mal paylaşımının diğer adı mallara katılma rejimidir. Eşler birbirinin edinilmiş mallarına katılır, kişisel mallar (evlilik birliği öncesinde var olan mallar veya miras yoluyla geçen mallar) paylaşılmaz.
Not; kişisel malların gelirleri de paylaştırılır.
Katılma rejiminde her iki taraf da malvarlığı üzerinde yarı yarıya hakka sahiptir.
TMK m. 219 metnine göre;
“Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği değerlerdir.”
TMK m. 219’a göre paylaşıma tabii olan mallar
- Çalışmasının karşılığında edinilmiş eşyalar,
- SGK ve benzeri kurumlardan yapılan ödemeler
- Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,
- Kişisel malların gelirleri,
- Edinilmiş malların yerine geçen değerler,
- Şirket hisselerinden edinilen veya edinilecek olan kar payı veya şirketin kar payı vermek yerine yaptığı yatırımlar,
- Maaş veya çalışma karşılığı edinilen parayla alınan şeyler,
- Maaştan biriktirilen para,
- Evlilik birliği içerisinde alınan otomobil, taşınmaz (gayrimenkuller) vs.
- Vizite ücreti, prim, bahşiş, ikramiye,
- Yaratılan eserlerden kazanılan para,
- Yüklenici sıfatıyla faaliyet sonunda sağlanan kazanç,
- İşsizlik maaşı,
- Kıdem tazminatı,
- Bankada kişisel eşya olan bir paranın durduğu vadeli mevzuatın getirdiği faiz,
Boşanmada hangi mallar paylaşılmaz?
- Eşlerden sadece bir tanesinin kişisel olarak kullanmış olduğu kendi eşyaları,
- Evlilik öncesinde eşlerden birine ait bulunan şeyler,
- Evlilik sırasında miras kalan şeyler,
- Evlilik sırasında başka bir şekilde karşılıksız (bedel ödemeksizin) kazanılan değerler,
- Manevi tazminat alacakları
kişisel malların yerine geçen değerlerdir.
Eşlerden birine, evlilik sırasında akrabaları tarafından yapılan hibeler kişisel mal sayılır ve boşanmada paylaşılmaz. Mesela bir ev satış olarak gösterilmesine rağmen bir eşin kendi babası tarafından bağışlanmışsa, o ev boşanma davasında mal paylaşımına tabii olmaz.
Bir malın kişisel mal olduğunu iddia eden eş ispatla yükümlüdür. Aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal sayılır ve paylaşıma tabii tutulur.
Boşanmada Mal Paylaşımı Davası
Boşanmada mal rejiminin tasfiyesi davası, boşanma ile ayı davada görülmez.
Uygulamada her ne kadar boşanma dava dilekçesi içerisinde mal paylaşımı talebinde bulunulsa da, hakim boşanma davası ve mal rejimi davasını ayırır. Buna dosyaların tefrik edilmesi denir; iki dava da birbirinden ayrı yürütülür, esas numaraları ayrıdır.
Mal paylaşımının tasfiyesi davası boşanma gerçekleştikten sonra da açılabilir. Boşanma davasında mal paylaşımı davası bekletilmelidir. Mal paylaşımı davası ancak boşanma davasının gerçekleşmesi sonuçlanmasının ardından karara bağlanır.
Mal Paylaşımı Davası Yetkili ve Görevli Mahkeme
Boşanırken mal paylaşımı davası, boşanma davasının görüldüğü yer aile mahkemesinde görülür.
- Eşlerden birinin ölümü nedeniyle mal rejimi sona ermiş ise, ölenin son ikametgahı mahkemesi boşanmada mal paylaşımı davasına bakmakla yetkilidir.
- Evlilik mahkemenin boşanma kararı ile sona ermişse veya devam eden bir boşanma davası varsa, boşanma davasına bakmaya yetkili olan mahkeme mal rejiminin tasfiyesini, yani boşanma halinde mal paylaşımını yapmakla da yetkilidir.
- Yukarıdaki iki durum haricindeki diğer tüm hallerde davalı eşin ikametgahı aile mahkemesi boşanmada mal paylaşımı davasına bakmaya yetkilidir.
Aile mahkemesi bulunmayan yerlerde mal paylaşımının tasfiyesi davası, genel yetkili olan asliye hukuk mahkemelerinde aile mahkemesi sıfatıyla görülür.
Boşanmada Mal Paylaşımı Davası Açma Süresi (Zamanaşımı)
Boşanmada mal paylaşımı davası boşanmanın kesinleşmesinde itibaren 10 yıl içinde açılması gerekir (Yargıtay HGK – 2013/520 k).
Kanunun belirlemiş olduğu 10 yıllık süre geçtikten sonra mal paylaşımı talebinde bulunmak mümkün değildir.
Mal Paylaşımı Davasında Neler Talep Edilebilir?
Mal paylaşımı davası ile üç şey talep edilebilir;
- Katılma alacağı
- Katkı payı alacağı
- Değer artışı payı alacağı
Katılma Alacağı
Boşanma halinde eşlerden her biri “edinilmiş mallara katılma rejimi” esasına dayanarak malvarlığının yarı yarıya paylaştırılması için alacak hakkına sahiptir.
Eşlerin mal paylaşımındaki paylarının hesaplanmasında eklenecek değerler
Madde 229 – Aşağıda sayılanlar, edinilmiş mallara değer olarak eklenir:
1. Eşlerden birinin mal rejiminin sona ermesinden önceki bir yıl içinde diğer eşin rızası olmadan, olağan hediyeler dışında yaptığı karşılıksız kazandırmalar,
2. Bir eşin mal rejiminin devamı süresince diğer eşin katılma alacağını azaltmak kastıyla yaptığı devirler.
Bu tür kazandırma veya devirlere ilişkin uyuşmazlıklarda mahkeme kararı, davanın kendisine ihbar edilmiş olması koşuluyla, kazandırma veya devirden yararlanan üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir.
Bir eşin kişisel mallarına ilişkin borçları evlilik içi veya evlilik dışı olsa da o eşin kişisel malı ile evlilik içinde edinilmiş malı arasında oluşan yarar veya zararı dengelemek için bir hesaplama yapılması gerekir. İşte bu dengeleme hesaplamasına “denkleştirme” denir. (TMK m. 230)
Son olarak, eklenen değerler ve denkleştirme de yapılarak eşin evlilik birliği içerisinde edinilmiş tüm mallarının toplam değerinden (TMK m. 219), bu mallara dair borçlar çıkartıldıktan sonra geriye kalan değer eşler arasında “katılma alacağı” olarak kabul edilir.
Katılma alacağı yarı yarıya paylaşılır (MK m. 236/1). Eşler arasındaki katılma alacağı olarak yarı yarıya paylaşılan bu değerlere “artık değer” (MK m. 231) denir.
Katkı Payı Alacağı
Katkı payı alacağı eski (mülga) Medeni Kanun’a göre geçerli olan talep sistemidir. Burada “bir eşin aldığı mala katkı sunan diğer eş” boşanma durumunda katkı payı alacağı talep edebilir.
Değer Artış Payı Alacağı
Değer artışı payı alacağı eşlerden birinin diğerine ait malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiç ya da uygun karşılık almaksızın esaslı katkıda bulunması durumunda doğar. Bu, tasfiye sırasında söz konusu malda oluşabilecek değer artışı için katkısı oranında sahip olduğu alacak hakkıdır. (TMK m. 227) Örneğin bir ev evlilik öncesi alınmış, evlilik sırasında tadil edilmişse, tadilat kısmında diğer eş hak sahibidir.
Boşanmada Mal Paylaşımında Mallara Eklenecek Değerler
Aşağıdaki değerler, edinilmiş mallara eklenir ve paylaştırılır;
Karşılıksız Kazandırmalar: Bir eş, diğer eşin rızası olmaksızın son bir yıl içinde olağan hediyeler dışında üçüncü kişilere karşılıksız olarak mal veya değer vermişse, bu değerler edinilmiş mallara dahil edilir ve paylaşıma tabi tutulur.
Devirler: Bir eş, diğer eşin katılma alacağını azaltmak amacıyla mal veya değerleri devretmişse, bu devredilen malın veya değerin, devredildiği tarihteki değeri esas alınarak paylaşıma dahil edilir. Bu kural, eşler arasında mülkiyet dengesini korumak ve bir eşin diğer eşin haklarını azaltıcı eylemlerde bulunmasını önlemek için önemlidir.
Bu hükümler, Türk Medeni Kanunu’nun mal rejimi ile ilgili detaylı düzenlemelerinden birkaçını içermektedir. Eşler arasındaki mali ilişkilerin adil bir şekilde düzenlenmesi ve her eşin haklarının korunması bu düzenlemelerin temel amacıdır.
Boşanmada Mal Paylaşımında Denkleştirme
Denkleştirme, bir eşin diğer eş için yaptığı ödemelerin geri istenmesi olarak anlatılabilir. TMK m. 230/1 uyarınca bir eşin kişisel mallara ilişkin borçları ortak/edinilmiş mallardan ödenmişse veya edinilmiş/ortak borç kişisel mallardan ödenmişse, mal rejiminin tasfiyesi sırasında denkleştirme talep edilebilir.
Boşanmada Mal Paylaşımında Artık Değer Hesaplanması
Artık değer, her eşin edinilmiş mallarının toplam değerinden bu mallar üzerindeki borçların düşülmesiyle elde edilen miktarı ifade eder. Bu hesaplamada eklenme ve denkleştirme işlemleri de dikkate alınırken, değer eksilmesi ise hesaba katılmaz. Mal rejiminin tasfiyesi sonucunda her eşin alacak hakkı olarak sahip olacağı katılma payı alacağı, bu artık değerin yarısıdır.
Eğer eşler arasında mal rejimi sözleşmesi varsa, bu oran farklı şekilde belirlenebilir ancak genel kural artık değerin yarısıdır.
Artık değeri tespit için önce malvarlığı değeri tespit edilir, buna aktif değer denir:
- tasfiye sırasında mevcut olan edinilmiş mallar,
- eklenecek değerler
- kişisel mallara giden edinilmiş malların karşılıkları.
Bu aktif değerden;
- değer artış payı,
- edinilmiş mallara giden kişisel malların karşılıkları ve
- borçlar çıkarılır.
Kalan değer artık değerdir.
Boşanmada Mal Paylaşımında Değer Artış Payının Hesaplanması
Eşlerden biri, diğerine ait bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiçbir karşılık veya makul bir karşılık almaksızın katkıda bulunmuşsa, tasfiye sırasında bu malda ortaya çıkan değer artışı için katkısı oranında alacak hakkı olur.
Değer tespiti boşanma sırasındaki değerden hesaplanır, ancak malda değer artışı değil değer kaybı olmuşsa bu defa katkının başlangıçtaki değeri esas alınır.
Örneğin, eşlerden birisi, diğer eşe miras kalan 300.000 TL değerindeki eve 80.000 TL tadilat masrafı yaparsa, ve bu ev boşanmaya kadar geçen zamanda 700.000 TL ediyorsa, bu durumda:
- Değer Artışı: Eve yapılan tadilat masrafı da dikkate alınarak, evin boşanma anındaki değeri hesaplanır.
- Eve yapılan tadilat masrafı: 80.000 TL
- Miras kalan evin değeri: 300.000 TL
- Ev boşanmaya kadar 700.000 TL ederse, değer artışı şu şekilde hesaplanır: Değer artışı = 700.000 TL – (300.000 TL + 80.000 TL) = 320.000 TL
- Katılma Oranı: Eve yapılan tadilat masrafı da dahil edilerek, katılma oranı belirlenir.
- Miras kalan evin değeri ve tadilat masrafı toplamı: 300.000 TL + 80.000 TL = 380.000 TL
- Eşin katılma oranı: 380.000 TL / 80.000 TL = 4,75
- Değer Artış Payı: Değer artışının eşler arasında paylaşılacak kısmı hesaplanır.
- Değer artışı payı = Değer artışı / Katılma oranı = 320.000 TL / 4,75 ≈ 67.368,42 TL
- Değer Artış Payı Alacağı: Eve yapılan tadilat masrafı da dikkate alınarak, eşlerden birinin değer artış payı alacağı belirlenir.
- Değer artış payı alacağı = Değer artış payı + Eve yapılan tadilat masrafı = 67.368,42 TL + 80.000 TL = 147.368,42 TL
Bu hesaplamalar, eşler arasında mal rejimi kapsamında değer artışı paylaşımının nasıl yapıldığını ve her eşin alacağı miktarı belirlemede kullanılan adımları gösterir.
Boşanmada Mal Paylaşımında Katılma Alacağı Hesaplaması
Her eş, diğer eşe ait artık değerin yarısı kadar hak sahibidir ve bu alacaklar takas edilebilir.
Eşler arasındaki mal paylaşımı, eşlerin karşılıklı anlaşmasıyla değiştirilebilir. Ancak, zina veya hayata kast gibi ağır kusurlar nedeniyle açılan boşanma davalarında mahkeme, kusurlu eşin payını azaltabilir veya tamamen ortadan kaldırabilir.
Örneğin, 50.000 TL değerinde bir artık değer bulunuyorsa, her bir eşin alacağı pay 25.000 TL olur. Ancak mahkeme, boşanma davasında zina veya hayata kast nedeniyle kusurlu bulunan eş aleyhine karar verebilir ve bu eşin payını 10.000 TL’ye düşürebilir veya hiç değer artış payı almasına karar verebilir. Bu tür bir kararın alınabilmesi için boşanma davasının ilgili ağır kusur nedeniyle açılmış olması gerekmektedir.
